Công tác khám nghiệm hiện trường không gian mạng góp phần đấu tranh có hiệu quả với tội phạm sử dụng công nghệ cao

Trước sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, tội phạm sử dụng công nghệ cao có xu hướng tăng nhanh về số lượng, mức độ nguy hiểm và hậu quả thiệt hại. Bên cạnh đó, tội phạm truyền thống cũng có xu hướng sử dụng các thiết bị kỹ thuật số, mạng máy tính và các phần mềm để thực hiện hành vi phạm tội. Điều này đặt ra yêu cầu mới trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung, hoạt động điều tra vụ án nói riêng, trong đó có vấn đề phát hiện, thu thập dấu vết điện tử.

Hiện nay, ở Việt Nam vẫn chưa có khái niệm thống nhất về dấu vết điện tử. Tuy nhiên, theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2021 thì dữ liệu điện tử là một trong những nguồn chứng cứ (điểm c khoản 1 Điều 87) và tại khoản 1, khoản 2 Điều 99 quy định: “Dữ liệu điện tử là ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự được tạo ra, lưu trữ, truyền đi hoặc nhận được bởi phương tiện điện tử” và “dữ liệu điện tử được thu thập từ phương tiện điện tử, mạng máy tính, mạng viễn thông, trên đường truyền và các nguồn điện tử khác” đã tạo cơ sở cho việc nhận diện rõ hơn về dấu vết điện tử. Theo đó, dấu vết điện tử trước hết phải là những dữ liệu điện tử, tức là những ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc các dạng tương tự được tạo ra, lưu trữ, truyền đi, hoặc nhận được bởi phương tiện điện tử; hai là, dấu vết điện tử phải là những dữ liệu điện tử hình thành, tồn tại trong vụ án hình sự. Nói cách khác, quá trình sử dụng, tạo dựng, lưu trữ, truyền dẫn dữ liệu điện tử trong các vụ án hình sự, thì dữ liệu điện tử đó trở thành dấu vết điện tử.

Dấu vết điện tử là hệ thống dữ liệu tồn tại dưới dạng những tín hiệu kỹ thuật số, được mã hóa dưới dạng nhị phân, nó không tồn tại như dạng vật chất cụ thể bên ngoài, mà nó tồn tại (được lưu trữ) trong các thiết bị kỹ thuật số, máy tính, mạng máy tính. Quá trình hình thành và tồn tại dấu vết điện tử bao gồm hai cơ chế: (1) Do sự tác động chủ động của đối tượng, nạn nhân thể hiện ở việc thực hiện các thao tác, lệnh đối với thiết bị kỹ thuật số và phần mềm, dữ liệu trong thiết bị kỹ thuật số; (2) Do sự tự động khởi tạo của các phần mềm, dữ liệu trong các thiết bị kỹ thuật số, thể hiện ở sự tự động khởi tạo các dữ liệu điện tử như: Cookies, URL, e-mail logs, web server log, IP, thông tin truy cập tài khoản, website…

Công tác khám nghiệm hiện trường không gian mạng góp phần đấu tranh có hiệu quả với tội phạm sử dụng công nghệ cao

Là lĩnh vực mới, với chức năng, nhiệm vụ phát hiện thu thập dấu vết vật chứng, trên cơ sở đánh giá, phân tích và thực hiện giám định trả lời cho cơ quan diều tra và các cơ quan khác khi có yêu cầu trong đấu tranh phòng chống tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật, đảm bảo an ninh trật tự trên địa bàn tỉnh, Phòng Kỹ thuật hình sự Công an tỉnh Đắk Nông đã thường xuyên chỉ đạo các tổ đội nghiệp vụ, nhất là lực lượng làm công tác giám định kỹ thuật số, chú trọng khai thác triệt để dấu vết điện tử khi có dấu hiệu lợi dụng không gian mạng để thực hiện tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật khác. Trong thời gian qua, các lực lượng trực tiếp thực hiện khám nghiệm hiện trường thuộc phòng kỹ thuật hình sự Công an tỉnh Đắk Nông đã chủ động tìm tòi, nghiên cứu, vừa làm vừa học hỏi, rút kinh nghiệm; vận dụng kiến thức về pháp luật, về hoạt động khám nghiệm hiện trường, phát hiện, thu thập dấu vết hình sự nói chung để áp dụng vào phát hiện, thu thập dấu vết điện tử trên không gian mạng.

Thông qua khám nghiệm khám nghiệm hiện trường các vụ việc như giết người, chết người chưa rõ nguyên nhân, tai nạn giao thông, hiếp dâm, ma tuý, đánh bạc dưới hình thức cá độ bóng đá, lô đề… phát hiện yếu tố không gian mạng có khả năng chứa đựng dữ liệu, dấu vết điện tử để từ đó phát hiện, ghi nhận vị trí hiện trường, tình trạng kết nối của cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin tại hiện trường (các máy tính, điện thoại kết nối, điều khiển hoạt động của camera, hiện trạng hoạt động, kết nối giữa chúng với mạng viễn thông, hiện trạng lắp đặt, xử lý và điều khiển...), đồng thời tiến hành thu giữ, niêm phong theo quy định của pháp luật nhiều thiết bị điện tử phục vụ trưng cầu giám định, khai thác dấu vết điện tử, nhanh chóng thu được các nguồn thông tin để truy tìm đối tượng nghi vấn, thu thập được nhiều tài liệu, chứng cứ khoa học dựa trên dấu vết điện tử giúp cho công tác điều tra được tiến hành nhanh chóng, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu đặt ra của cơ quan điều tra các cấp.

Quán triệt tinh thần chỉ đạo của Giám đốc công an tỉnh, trong đợt cao điểm tấn công trấn áp tội phạm bảo đảm trật tự an toàn xã hội Tết Nguyên đán Giáp thìn năm 2024 và đấu tranh không khoan nhượng với các loại tội phạm trên địa bàn và liên tỉnh, các CBCS làm công tác khám nghiệm hiện trường, giám định kỹ thuật số đã không quản ngại ngày đêm, ngày nghỉ, ngày lễ tết, trích xuất và thông báo kết luận 7 vụ việc liên quan theo yêu cầu của Cơ quan điều tra các cấp. Từ khi triển khai lĩnh vực này tháng 10/2020 đến nay, lực lượng Kỹ thuật hình sự đã thực hiện khôi phục, trích xuất và giám định trên 200 vụ việc, với trên 200 các yêu cầu giám định. Đối với các trưng cầu và yêu cầu giám định của các cơ quan điều tra luôn được lãnh đạo đơn vị quan tâm, chỉ đạo khẩn trương, kịp thời tiến hành trích xuất, khôi phục, giám định và thông báo kết quả trong thời gian sớm nhất cho cơ quan điều tra, phục vụ có hiệu quả trong công tác điều tra, truy tố, xử lý tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến tội phạm công nghệ thông tin.

CBCS Phòng Kỹ thuật hình sự từng bước khắc phục khó khăn, thực hiện tốt công tác khám nghiệm, phục vụ hiệu quả công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm

Mặc dù điều kiện còn nhiều khó khăn, trang thiết bị phương tiện chưa được đầu tư nhiều, mới chỉ đáp ứng thiết yếu cho hoạt động giám định ở lĩnh vực mới triển khai này. Được sự quan tâm của Đảng ủy, Ban Giám đốc Công an tỉnh, cấp uỷ, lãnh đạo đơn vị, mỗi CBCS làm công tác này đã không quản ngại khó khăn, khắc phục thiếu thốn, đồng thời được sự trợ giúp từ những cán bộ có kinh nghiệm của Viện khoa học hình sự Bộ Công an, đội ngũ các bộ, giám định viên của phòng kỹ thuật hình sự Công an tỉnh Đắk Nông đã thực hiện việc giám định và đưa ra những bằng chứng chính xác, kịp thời giúp cơ quan triều tra các cấp trong trong hoạt động điều tra, xử lý tội phạm đúng qui định của pháp luật, đồng thời cảnh tỉnh răn đe loại tội phạm liên quan đến lính vực này nói riêng và các loại tội phạm, hành vi vi phạm pháp luật khác.  

Hoạt động phát hiện, thu thập, giám định dấu vết điện tử trong khám nghiệm hiện trường trên không gian mạng của Phòng kỹ thuật hình sự Công an tỉnh Đắk Nông đã góp phần không nhỏ vào công tác điều tra, khám phá xử lý tội phạm, đúng người, đúng tội, đúng qui định của pháp luật, bảo vệ an ninh, trật tự trên địa bàn tỉnh nhà.